ÃÚ ÛÈÌÂ ÁÓÒÛÂÈ. για την υποστήριξη του εκπαιδευτικού ÛÙË ˆ Ì ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ. Eπιστηµονικός υπεύθυνος: Καθηγ. ΜΙΧΑΗΛ ΣΚΟΥΛΛΟΣ Α ΘHΝΑ 2003

Transcript

1 ÃÚ ÛÈÌÂ ÁÓÒÛÂÈ για την υποστήριξη του εκπαιδευτικού προγράµµατος µε θέµα: appleôúú ÌÌ Ù ÛÙË ˆ Ì 7 ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ Eπιστηµονικός υπεύθυνος: Καθηγ. ΜΙΧΑΗΛ ΣΚΟΥΛΛΟΣ Α ΘHΝΑ 2003

2 2 2 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Γενική ιεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (EC - DG ENV) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ United Nations Environment Programme Mediterranean Action Plan (UNEP/MAP) ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ, ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ United Nations Educational Scientific and Cultural Organisation (UNESCO) ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ χορηγός για την παραγωγή της ελληνικής έκδοσης: McDonald s Hellas MIO-ECSDE Μεσογειακό Γραφείο Πληροφόρησης για το Περιβάλλον τον Πολιτισµό και την Αειφόρο Ανάπτυξη

3 ÃÚ ÛÈÌÂ ÁÓÒÛÂÈ για την υποστήριξη του εκπαιδευτικού προγράµµατος µε θέµα: appleôúú ÌÌ Ù ÛÙË ˆ Ì 7 ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ Eπιστηµονικός υπεύθυνος: Καθηγ. ΜΙΧΑΗΛ ΣΚΟΥΛΛΟΣ Α ΘHΝΑ 2003

4 2 4 MIO-ECSDE Μεσογειακό Γραφείο Πληροφόρησης για το Περιβάλλον τον Πολιτισµό και την Αειφόρο Ανάπτυξη U Τριπόδων Αθήνα, Ελλάδα S , T e mail: mio-ee-env@ath.forthnet.gr web: ÁÁÚ Ê Μιχαήλ Ι. Σκούλλος Καθηγητής Πανεπιστηµίου Αθηνών, Επιστηµονικός και Ακαδηµαϊκός Υπεύθυνος ηµήτρης Παπαδόπουλος Χηµικός, M.Sc. Î ËÌ Î Ì Ô ÏÔ ρ. Αγγελική Τρικαλίτη Σχολική Σύµβουλος ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης ÓÂÚÁ fiìâóë ÂÚÈ ÏÏÔÓÙÈÎ ÚÁ ÓˆÛË Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς appleèì ÏÂÈ ÂÈÌ ÓˆÓ ηµήτρης Παπαδόπουλος, Τάσος Νικογιάννης ÓÙÔÓÈÛÌfi Ú ÁˆÁ Μπέσσυ Μαντζάρα Βαγγέλης Κωνσταντιανός ÏÏÈÙ ÓÈÎ ÂappleÈÌ ÏÂÈ - Ú ÁˆÁ Εκδόσεις ΟΞΥ ËÁ ʈÙÔÁÚ ÊÈÒÓ Î Ù ÛÂÏ : 18: 20(7): 21 (1): com/gif/dry-cleaning3.jpg 22(1): πάρθηκε από το internet 22(3), 24(4): Απαντήσεις µε σεβασµό στον πολίτη και το περιβάλλον, Ενιαίος Σύνδεσµος ήµων και Κοινοτήτων Νοµού Αττικής, (Ε.Σ..Κ.Ν.Α.), φυλλάδιο, Αθήνα, Σεπτέµβριος (1): Η πιο επαναστατική πρόταση στη διαχείριση απορριµµάτων, εταιρεία ENVIPRO systems, φυλλάδιο 23(2): εφηµερίδα «Έθνος», 7 Ιανουαρίου (1): πάρθηκε από το internet 24(3): Χώρος υγειονοµικής ταφής απορριµµάτων υτικής Αττικής, Ενιαίος Σύνδεσµος ήµων και Κοινοτήτων Νοµού Αττικής, (Ε.Σ..Κ.Ν.Α.), φυλλάδιο, Αθήνα, 4/ (5): πάρθηκε από το internet 25: Η τοπική αυτοδιοίκηση για το περιβάλλον, Σύνδεσµος Ο.Τ.Α. Μείζονος Θεσσαλονίκης και Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε, φυλλάδιο, Θεσσαλονίκη 27: πάρθηκε από το internet 29(1): πάρθηκε από το internet 29(2): πάρθηκε από το internet 31(2): πάρθηκε από το internet 31(3): πάρθηκε από το internet 31(4): Snyder, C. H. (1998). The extraordinary chemistry of ordinary things. John Wiley & Sons, Inc 32(2): περιοδικό ΒΗΜΑgazino 32(3): πάρθηκε από το internet 34(2), 35(4): Μακρής Κ. Ι. (1995). Η γη αργοπεθαίνει, 2η έκδοση, Αστροναυτική, Αθήνα 35(1): περιοδικό «Ανακύκλωση», τεύχος 32 36(1): πάρθηκε από το internet 21(2), 21(3), 30(1), 30(2), 31(1), 32(1), 35(2), 36(2), 36(3), 38(1): ηµήτρης Παπαδόπουλος για τις ανάγκες του εκπαιδευτικού υλικού. Copyright MIO-ECSDE 2003 ISBN: Χ µè ÏÈÔÁÚ ÊÈÎ Ó ÊÔÚ ÙÔ Îapple È Â ÙÈÎÔ ÏÈÎÔ : Σκούλλος, Μ., Παπαδόπουλος,., Τα Απορρίµµατα στη Ζωή µας - Χρήσιµες γνώσεις, εκπαιδευτικό υλικό, Πρόγραµµα MEdIES, MIO- ECSDE, Αθήνα, 2003.

5 5 2 ÚfiÏÔÁÔ Ένα από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήµατα των ηµερών µας είναι η παραγωγή όλο και µεγαλύτερων ποσοτήτων απορριµµάτων και αποβλήτων κάθε µορφής και η διάθεσή τους στο περιβάλλον. Η διάθεση αυτή όταν δεν γίνει σωστά υποβαθµίζει το περιβάλλον δρώντας ως πηγή ρύπανσης και µόλυνσης, ενώ αχρηστεύει µεγάλες εκτάσεις γης και καταστρέφει άµεσα και έµµεσα τη φύση και τα τοπία. Ένα σοβαρό τµήµα του όλου κύκλου αφορά τα οικιακά απορρίµµατα πάνω στα οποία οι ενέργειες κάθε οικογένειας και κάθε ανθρώπου µπορούν να έχουν σοβαρές θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις, ανάλογα µε τη στάση και συµπεριφορά που το άτοµο θα επιδείξει απέναντι στο πρόβληµα. Η διαρκής αύξηση του όγκου των απορριµµάτων οφείλεται στην αύξηση του παγκόσµιου πληθυσµού αλλά κυρίως οφείλεται στην αλλαγή καταναλωτικών πρακτικών και προτύπων. Σήµερα κατά άτοµο καταναλώνουµε πολλαπλάσια ενέργεια και ύλη από ό,τι λίγες δεκαετίες πριν και το ποσοστό των συσκευασιών στα απορρίµµατά µας διαρκώς αυξάνεται. Η τυποποίηση των τροφίµων, η διαφήµιση και η ελκυστικότητα της παρουσίασης των προϊόντων, η καλύτερη συντήρηση, η προσπάθεια αύξησης της αίσθησης πολυτέλειας και κυρίως η προσπάθεια δικαιολόγησης αυξηµένων τιµών ανά µονάδα προϊόντος είναι τα αίτια της ραγδαίας αύξησης των συσκευασιών. Το υλικό που έχετε στα χέρια σας αποτελεί ένα ακόµη προϊόν του προγράµµατος MEdIES το οποίο παρουσιάζεται αναλυτικά στη συνέχεια του βιβλίου. Στόχος του υλικού αυτού είναι να διευκολύνει την εκπαιδευτική διαδικασία στο κρίσιµο αλλά και δύσκολο και όχι ιδιαίτερα ελκυστικό για τους νέους θέµα των «Απορριµµάτων στη Ζωή µας». Το υλικό αποτελείται από τρία µέρη και αντίστοιχα τεύχη: Ένα απευθύνεται στον εκπαιδευτικό και αποτελεί βοήθηµα για τον δικό του ρόλο, ως δασκάλου, ως συνεργάτη των µαθητών, ως εµπνευστή και βοηθού της όλης διαδικασίας. Το δεύτερο περιέχει χρήσιµες γνώσεις και στοιχεία λίγοπολύ απαραίτητα για την επεξεργασία των θεµάτων, τη διευκρίνιση εννοιών και τη στοιχειώδη εµβάθυνση σε σχετικές τεχνολογίες. Είναι προφανώς χρήσιµο, όχι κατά ανάγκη στο σύνολό του, τόσο για τον µαθητή όσο και για τον καθηγητή. Το τρίτο τεύχος απευθύνεται στον µαθητή και αποτελεί τον κορµό µιας σειράς δραστηριοτήτων διαφορετικού ειδικού στόχου και ύφους µέσα από τις οποίες καθηγητές και µαθητές καλούνται να διαλέξουν και να αναπτύξουν όσες τους ενδιαφέρουν περισσότερο. Υπόδειξη των συγγραφέων είναι να εκτελεστούν όσο το δυνατόν περισσότερες, και στην καλύτερη περίπτωση όλες, λόγω της συµπληρωµατικότητάς τους. Πρόθεση του προγράµµατος MEdIES είναι να παραχθούν αντίστοιχα εκπαιδευτικά πακέτα για τα απορρίµµατα µε έµφαση κάθε φορά στις συνθήκες των διαφορετικών χωρών της Μεσογείου. Έτσι, κάθε υπόδειξη και βοήθεια από τους εκπαιδευτικούς που θα χρησιµοποιήσουν το πακέτο είναι ευπρόσδεκτη. Πρέπει να σηµειωθεί ότι η βάση του σχετικού υλικού αποτέλεσε αντικείµενο µεταπτυχιακής εργασίας του ηµήτρη Παπαδόπουλου στο ΙΧΗΝΕΤ* υπό την επιστηµονική καθοδήγηση του υπογράφοντος και µε Ακαδηµαϊκή Σύµβουλο τη ρ. Αγγελική Τρικαλίτη την οποία θερµά ευχαριστώ για τη συµβολή της. Ευχαριστώ επίσης τη συντονίστρια του ΙΧΗ- ΝΕΤ, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια κυρία Χρύσα Τζουγκράκη για την άριστη συνεργασία. Τόσο το Πρόγραµµα MEdIES όσο και το MIO-ECSDE ως Συντονιστής, έχουν τη συµπαράσταση της UNESCO, της UNEP, της GWP-Med και της Ευρωπαϊκής Ένωσης τους οποίους θερµά ευχαριστούµε. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στην Ελληνική Πολιτεία και ειδικά το Υπουργείο ΠΕΧΩ Ε και το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων. Τόσο τον Υπουργό κ. Πέτρο Ευθυµίου όσο και την Υφυπουργό κα Ροδούλα Ζήση θερµά ευχαριστούµε για το προσωπικό ενδιαφέρον στο πρόγραµµα. Τέλος, το παρόν ελληνικό εκπαιδευτικό υλικό δεν θα ήταν δυνατό να παραχθεί χωρίς την ευγενική προσφορά του χορηγού, McDonalds Hellas, τον οποίο θερµά ευχαριστούµε. Kαθηγ. Μιχαήλ Σκούλλος Πρόεδρος του MIO-ECSDE * IXHNET: Mεταπτυχιακό Τµήµα ιδακτικής της Xηµείας & Nέων Tεχνολογιών.

6 2 6 7

7 9 2 ªÂÛÔÁÂÈ Îfi Ú ÊÂ Ô ÏËÚÔÊfiÚËÛË ÁÈ ÙÔ ÂÚÈ ÏÏÔÓ, ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi Î È ÙËÓ ÂÈÊfiÚÔ Ó appleù ÍË MIO-ECSDE Το Μεσογειακό Γραφείο Πληροφόρησης για το Περιβάλλον, τον Πολιτισµό και την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΜΙΟ-ECSDE) είναι µια Οµοσπονδία Μεσογειακών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ), που ασχολούνται µε θέ- µατα περιβάλλοντος και αειφόρου ανάπτυξης. Σε συνεργασία µε Κυβερνήσεις, ιακυβερνητικούς και ιεθνείς Οργανισµούς και άλλους κοινωνικοοικονοµικούς εταίρους, ασκεί ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη πολιτικών για την προστασία του περιβάλλοντος και την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης στην περιοχή της Μεσογείου. πûùôúèîfi Το Μεσογειακό Γραφείο Πληροφόρησης (ΜΙΟ) ιδρύθηκε το 1990, ως ένα δίκτυο ΜΚΟ, που οργανώθηκε µέσω ενός κοινού προγράµµατος του Ευρωπαϊκού Γραφείου Περιβάλλοντος (ΕΕΒ) και της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς σε στενή συνεργασία µε το Αραβικό ίκτυο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (RAED). Η διεύρυνση του δικτύου των ΜΚΟ και η αυξανόµενη ανάγκη για ανοιχτή συµµετοχή και εκπροσώπηση αυτών σε Μεσογειακά και ιεθνή Fora είχαν ως αποτέλεσµα τη διαµόρφωση του ΜΙΟ-ECSDE µε τη σηµερινή του µορφή ως Οµοσπονδία ΜΚΟ, από το ÔÌ Η Οµοσπονδία αποτελείται από τις Οργανώσεις Μέλη της (Πλήρη ή Αντεπιστέλλοντα). Όλα τα Μέλη συµµετέχουν στη Γενική Συνέλευση. Τα διοικητικά όργανα του ΜΙΟ-EC- SDE είναι το ιοικητικό Συµβούλιο, ο Πρόεδρος και ο Συ- µπρόεδρος, και υποστηρίζεται από τη Μόνιµη Γραµµατεία, που εδρεύει στην Αθήνα. ÚÈÔ ÎÔapplefi Ο κύριος στόχος του ΜΙΟ-ECSDE είναι η προστασία του Φυσικού Περιβάλλοντος (χλωρίδα, πανίδα, βιότοποι, δάση, ακτές, φυσικοί πόροι, κλίµα) και της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς (πολιτιστικά στοιχεία των πόλεων, αρχαιολογικοί και παραδοσιακοί χώροι, µνηµεία, κ.λπ.) στη Μεσόγειο. Απώτερος σκοπός του είναι η προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης σε µια ειρηνική Μεσόγειο. Οι κύριες µέθοδοι που χρησιµοποιεί το ΜΙΟ-ECSDE προκειµένου να υλοποιήσει τους στόχους του είναι: Προώθηση της κατανόησης και της συνεργασίας µεταξύ ΜΚΟ και Κυβερνήσεων, Κοινοβουλίων, Τοπικών Αρχών, ιεθνών Οργανισµών καθώς και κοινωνικοοικονοµικών εταίρων στην περιοχή της Μεσογείου. Ενίσχυση της ίδρυσης, λειτουργίας και συντονισµού των ΜΚΟ της Μεσογείου και διασφάλιση της ανταλλαγής πληροφοριών µεταξύ τους. Προώθηση της εκπαίδευσης και της έρευνας και υποστήριξη της συνεργασίας µεταξύ ΜΚΟ και επιστηµονικών και ακαδηµαϊκών ινστιτούτων. Ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για την αειφόρο ανάπτυξη και για κρίσιµα περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήµατα της Μεσογείου. Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙ ÙÔ ªπ -ECSDE ίκτυο Η Γραµµατεία του ΜIO-ECSDE επικοινωνεί τακτικά µε τα µέλη αλλά και µε το ευρύτερο δίκτυο συνεργαζόµενων ΜΚΟ µέσω του Εσωτερικού Ηλεκτρονικού Ενηµερωτικού Εντύπου (8 τεύχη ετησίως), του Τριµηνιαίου Ενηµερωτικού ελτίου «Βιώσιµη Μεσόγειος», καθώς και µέσω ποικίλων εκδόσεων και του δικτυακού τόπου του ΜΙΟ-ECSDE. Με αυτόν τον τρόπο παρέχει πληροφόρηση για τις τρέχουσες δραστηριότητες και πολιτικές για τα Μεσογειακά θέµατα. Ανάπτυξη ικανοτήτων των ΜΚΟ Το ΜΙΟ-ECSDE συνεισφέρει σηµαντικά στην ανάπτυξη ικανοτήτων των Μεσογειακών περιβαλλοντικών ΜΚΟ, µέσα από τη διοργάνωση διεθνών εκπαιδευτικών σεµιναρίων, στα οποία συµµετέχουν µέλη των ΜΚΟ. Προώθηση και σχεδιασµός κοινής πολιτικής των ΜΚΟ Το ΜΙΟ-ECSDE, ως η κύρια και πιο αντιπροσωπευτική οµοσπονδία ΜΚΟ στη Μεσόγειο, συµβάλλει στην επίτευξη συναίνεσης ανάµεσα στα µέλη του και προωθεί τη χάραξη κοινής πολιτικής. Σε αρκετές περιπτώσεις, προσχεδίασε και πρότεινε υποµνήµατα και µνηµόνια, που υιοθετήθηκαν από τις ΜΚΟ. Συχνά εξουσιοδοτείται να εκπροσωπήσει το

8 2 10 σύνολο των Μεσογειακών ΜΚΟ σε µεγάλα διεθνή συνέδρια (υπουργικά, διακυβερνητικά, κλπ.) και να παρουσιάσει τις διακηρύξεις και τις κοινές τους θέσεις. Οι οργανωτικές ικανότητες και η νευραλγική θέση του MIO-ECS- DE έχουν αναγνωρισθεί από πολλούς εταίρους όλων των χωρών, όπως τεκµηριώνεται και από το γεγονός ότι πρόσφατα του ανατέθηκε η διοργάνωση εκδηλώσεων µεγάλου πολιτικού κύρους (Μονακό, Νοέµβριος 2001 Γιοχάνεσµπουργκ, Αύγουστος 2002). Το MIO-ECSDE έχει διοργανώσει αποκλειστικά ή σε συνεργασία µε άλλες ΜΚΟ έναν πολύ µεγάλο αριθµό επιτυχηµένων και σηµαντικών ιεθνών Συνεδρίων και συναντήσεων, µε στόχο την παγίωση των θέσεων των ΜΚΟ σε κρίσιµα ζητήµατα, όπως η Αειφόρος Ανάπτυξη (Αθήνα, Νοέµβριος 1991), το Νερό (Ρώµη, Οκτώβριος 1992 Αθήνα Μάρτιος 1994 Αθήνα, Νοέµβριος 2000 Κάιρο, εκέµβριος 2001 Αθήνα, Μάρτιος 2002), η Agenda MED- 21 (Τύνιδα, Οκτώβριος 1994), τα Στερεά Απόβλητα (Κάιρο, Οκτώβριος 1999 Αθήνα, Απρίλιος 2000), η Ευρω-Μεσογειακή συνεργασία και η Συνθήκη της Βαρκελώνης (Κάιρο, Απρίλιος 1992 Βαρκελώνη, Ιούνιος 1995 Στουτγάρδη, Απρίλιος 1999 Μασσαλία, Νοέµβριος 2000 Αντάλεια, Μάρτιος 2002) η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Αθήνα, Ιούνιος 1995 Θεσσαλονίκη, εκέµβριος 1997 Αθήνα, εκέµβριος 1998), η Αειφόρος ιαχείριση του Αρχαιολογικού Περιβάλλοντος (Ναύπλιο, Σεπτέµβριος 2001), η Συνεισφορά της Μεσογείου στη ιάσκεψη Κορυφής για την Αειφόρο Ανάπτυξη στο Γιοχάνεσµπουργκ (Μονακό, Νοέµβριος 2001 Γιοχάνεσµπουργκ, Αύγουστος 2002), οι Ευρω-Μεσογειακές Πολιτικές (Μάλτα, Φεβρουάριος 2002 Αθήνα, Ιούλιος 2002). Πρόσφατα το MIO-ECSDE συνδιοργάνωσε στην Αθήνα την Μεσογειακή Εβδοµάδα Νερού ( εκέµβριος 2002). ιεθνείς συνεργασίες Το MIO ECSDE συνεργάζεται στενά µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη UNEP/MAP, την UNESCO και άλλους διεθνείς οργανισµούς, καθώς και µε επιστηµονικά δίκτυα και οµοσπονδίες. To MIO-ECSDE είναι µέλος της Μεσογειακής Επιτροπής για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη, που ιδρύθηκε στα πλαίσια της Συνθήκης της Βαρκελώνης. Ανέλαβε την ηγετική καθοδήγηση της Θεµατικής Οµάδας για την «Πληροφόρηση, Ευαισθητοποίηση, Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Συµµετοχή του Κοινού». Είναι εταίρος της UNEP/MAP και έχει διαπιστευτεί από τη ιεθνή Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών κατά της Ερηµοποίησης όπως και από την Επιτροπή των Ηνωµένων Εθνών για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Από τον Μάρτιο του 2002 το MIO-ECSDE έχει αναλάβει τη Γραµµατεία της GWP-Med, που είναι µία από τις δώδεκα περιφερειακές συνεργασίες της Παγκόσµιας Συνεργασίας για το Νερό (Global Water Partnership - GWP) και δραστηριοποιείται στο χώρο της Μεσογείου. To MIO-ECSDE συµµετείχε από πολύ νωρίς στην ανάπτυξη και στήριξη σχεδίων συνεργασίας, όπως αυτό που αφορά σε θέµατα της Ευρω-Μεσογειακής Συνεργασίας (γνωστό και ως "Comite de Suivi") το οποίο περιλαµβάνει επτά ΜΚΟ ενεργές σε Ευρωπαϊκό και Μεσογειακό επίπεδο. Ανάπτυξη της ευαισθητοποίησης, της συµµετοχής και της συναίνεσης Το MIO-ECSDE, σε συνεργασία µε τις οργανώσεις-µέλη του, αναλαµβάνει και συντονίζει εκστρατείες για την ενη- µέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και των Αρχών σε κρίσιµα θέµατα, όπως η διαχείριση του νερού, τα απόβλητα, η δηµιουργία ενός Ταµείου για το Μεσογειακό Περιβάλλον και άλλα θέµατα. Οι συµµετοχικές διαδικασίες των ΜΚΟ, τις οποίες το ΜΙΟ-ECSDE εισήγαγε και υποστήριξε συστηµατικά από το 1991, συνέβαλαν στη σταδιακή διαµόρφωση ενός πνεύ- µατος συµµετοχής των πολιτών σε κυβερνητικές δοµές, καθώς και στην αµοιβαία εµπιστοσύνη και αλληλεγγύη στη Μεσόγειο, που γίνεται ορατή ήδη σε αρκετά, διαµορφω- µένα ήδη σχέδια συνεργασίας µεταξύ Βορρά-Νότου, Νότου-Νότου και Ανατολής- ύσης. Αναγνωρίζοντας την καθοριστική σηµασία της ευαισθητοποίησης και της συµµετοχής για την επίτευξη της κοινωνικής και οικονοµικής ευηµερίας στη Μεσόγειο, το ΜΙΟ-ECSDE επενδύει στην έρευνα, την ανάπτυξη και τη βελτίωση των συµµετοχικών διαδικασιών καθώς και των σχεδίων και των µεθόδων διακυβέρνησης που οδηγούν στην επίτευξη συναίνεσης µεταξύ των κοινωνικών εταίρων. Έρευνα Το MIO-ECSDE ήταν ο Μεσογειακός εταίρος του Ευρωπαϊκού Προγράµµατος: «Βιώσιµη Ανάπτυξη για Πόλεις και Περιφέρειες της Ευρώπης -SUDECIR», στο οποίο συµ- µετείχαν τρία Ευρωπαϊκά Ινστιτούτα. Στα πλαίσια του προγράµµατος αυτού, το MIO-ECSDE ανέπτυξε µεθοδολογία µε στόχο τον προσανατολισµό του τουρισµού προς ένα πιο βιώσιµο µοντέλο ανάπτυξης. Σήµερα, η µεθοδολογία του SUDECIR εφαρµόζεται και διαδίδεται περαιτέρω από τα µέλη του MIO-ECSDE. Ακόµα, η µεθοδολογία του MIO- ECSDE για την Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία χρησιµοποιείται στα προγράµµατα για το νερό, τα απόβλητα κ.α.

9 11 2 Περιβαλλοντική Εκπαίδευση - Εκπαίδευση για την Αειφορία Το ΜΙΟ-ECSDE, σε συνεργασία µε την UNESCO και το Πανεπιστήµιο Αθηνών, διοργάνωσε το 1995 το διαπεριφερειακό σεµινάριο µε θέµα «Επαναπροσανατολισµός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης προς την Αειφορία» (Αθήνα, Ιούνιος 1995). Τα αποτελέσµατα του σεµιναρίου αποτέλεσαν τη βάση για τη ιεθνή ιάσκεψη «Περιβάλλον και Κοινωνία: Εκπαίδευση και Ευαισθητοποίηση των Πολιτών για την Αειφορία» (Θεσσαλονίκη, εκέµβριος 1997), 20 χρόνια µετά τη ιάσκεψη της Τιφλίδας. Η ιάσκεψη αυτή της Θεσσαλονίκης, στην οποία πήραν µέρος 1400 συµµετέχοντες από 84 χώρες, θεωρείται ήδη σταθµός στην εξέλιξη της Περιβαλλοντικής Eκπαίδευσης. ιοργανώθηκε από την UNESCO και την Ελληνική Κυβέρνηση, µε τη Γραµµατειακή Υποστήριξη του MIO-ECSDE και του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Το πιο σηµαντικό αποτέλεσµα της ιάσκεψης ήταν η σύνταξη και η οµόφωνη αποδοχή της «ιακήρυξης της Θεσσαλονίκης», καθώς και µιας σειράς θέσεων που περιέχονται στον τόµο των πρακτικών του Συνεδρίου (900 σελ.). Στη συνέχεια το ΜΙΟ-ECSDE διοργάνωσε το «Μεσογειακό Σεµινάριο για την Προώθηση της Εκπαίδευσης και της Ευαισθητοποίησης των Πολιτών για το Περιβάλλον και την Αειφορία στη Μεσόγειο» (Αθήνα, εκέµβριος 1998), όπου προωθήθηκε η δηµιουργία ενός ικτύου Εκπαιδευτικών της Μεσογείου µεταξύ των συνεργαζόµενων ΜΚΟ. Ένα ορατό αποτέλεσµα αυτής της πρωτοβουλίας είναι το εκπαιδευτικό πρόγραµµα MEdIES και το υλικό του MIO- ECSDE µε θέµατα το νερό και τα απορρίµµατα. Το ΜΙΟ-ECSDE, ενόψει της Παγκόσµιας ιάσκεψης Κορυφής στο Γιοχάνεσµπουργκ, ανέλαβε την πρωτοβουλία µίας διεθνούς καµπάνιας για την Επαναδέσµευση για την Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα (ERA-21-Education Re-Affirmation for the 21st century). Συνέβαλε αποφασιστικά στην καθιέρωση της εκαετίας για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη υπό την αιγίδα της UNESCO, η οποία θα αρχίσει το 2005, ενώ έχει πρωτοστατήσει κατά τη ιάσκεψη «Το Περιβάλλον στην Ευρώπη» (UNECE, Κίεβο 2003) για την κατάστρωση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Το ΜΙΟ-ECSDE πέραν από το παρόν εκπαιδευτικό υλικό για τα Απορρίµµατα στη Zωή µας, που σύντοµα θα µεταφραστεί και σε άλλες γλώσσες, έχει αρχίζει να προετοιµάζει και νεό πρόγραµµα για το παράκτιο περιβάλλον. Παράλληλα η Κινητή Έκθεση για το Νερό και το εκπαιδευτικό υλικό «Το Νερό στη Μεσόγειο» άρχισαν να χρησιµοποιούνται ως εκπαιδευτικά µοντέλα και για άλλες οικο-περιοχές. Στοιχεία επικοινωνίας: U Τριπόδων 28, , Αθήνα S , T mio-ee-env@ath.forthnet.gr

10 2 12 Mediterranean Education Inititiative for Environment and Sustainability ªÂÛÔÁÂÈ Î Îapple È Â ÙÈÎ ÚˆÙÔ Ô Ï ÁÈ ÙÔ ÂÚÈ ÏÏÔÓ Î È ÙËÓ ÂÈÊÔÚ / (MEdIES) Τι είναι το ΜEdIES; Το ΜEdIES (Μεσογειακή Εκπαιδευτική Πρωτοβουλία για το Περιβάλλον και την Αειφορία) είναι µία Πρωτοβουλία για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (ΠΕ), την Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία (ΕΠΑ) και την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΠΑ). Ποιοι µετέχουν στο ΜEdIES; Η πρωτοβουλία ΜEdIES στηρίζεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩ- Ε). Οι κύριοι εταίροι σε αυτήν την πρωτοβουλία είναι το Μεσογειακό Γραφείο Πληροφόρησης για το Περιβάλλον, τον Πολιτισµό και την Αειφόρο Ανάπτυξη (MIO-ECSDE), µαζί µε το Πρόγραµµα Περιβάλλοντος των Ηνωµένων Εθνών / Σχέδιο ράσης για τη Μεσόγειο (UNEP/MAP), καθώς και τον Οργανισµό των Ηνωµένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήµη και τον Πολιτισµό (UNESCO). Αυτοί οι τέσσερις αποτελούν την Οµάδα Πυρήνα του ΜEdIES. Για θέµατα σχετικά µε το νερό το ΜEdIES βρίσκεται σε στενή συνεργασία µε την Παγκόσµια Συνεργασία για το Νερό / Μεσόγειος (GWP-Med), ενώ για το σύνολο του έργου συνεργάζεται στενά στον ακαδηµαϊκό και επιστη- µονικό τοµέα µε το Πανεπιστήµιο Αθηνών (Μεταπτυχιακό Τµήµα ιδακτικής της Χηµείας και Νέων Τεχνολογιών - Ι- ΧΗΝΕΤ και Εργαστήριο Χηµείας Περιβάλλοντος). To MIO- ECSDE έχει αναλάβει τον συντονισµό του ΜEdIES για την περίοδο (Συντονιστής Λειτουργίας). Ποιοι είναι οι κύριοι στόχοι του MEdIES; Οι κύριοι στόχοι της πρωτοβουλίας, συµβατοί µε την αειφόρο ανάπτυξη είναι οι εξής: Βιώσιµη διαχείριση υδάτινων πόρων Βιώσιµη διαχείριση στερεών αποβλήτων Προώθηση δικτύων εκπαιδευτικών, που εργάζονται στο χώρο της Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία. Το MEdIES µε την εφαρµογή κατάλληλων εκπαιδευτικών προγραµµάτων στις χώρες της Μεσογείου στηρίζει συστηµατικά την εκπαιδευτική κοινότητα συµβάλλοντας έτσι στην εφαρµογή της Agenda-21 και στην προσέγγιση των Στόχων της ιακήρυξης της Χιλιετίας. Μέσα από την ανταλλαγή πληροφοριών και τη στενή συνεργασία χωρών Βορρά-Νότου στη Μεσόγειο διαµορφώνεται µεθοδολογικό πλαίσιο, το οποίο στη συνέχεια µπορεί να εφαρµοστεί και να αξιολογηθεί σε άλλες περιοχές της υφηλίου. Ποιες είναι οι κύριες δραστηριότητες του MEdIES; Το MEdIES προτείνει εκπαιδευτικά προγράµµατα για µαθητές και εκπαιδευτικούς των χωρών της Μεσογείου. Τα προγράµµατα αυτά στηρίζονται σε θέµατα που τέµνουν οριζόντια τα υπάρχοντα αναλυτικά προγράµµατα σπουδών (όπως είναι το νερό και τα οικιακά απορρίµµατα). Το εκπαιδευτικό υλικό «Το Νερό στη Μεσόγειο» είναι το πρώτο από µία σειρά προγραµµατισµένων εκδόσεων σχετικών µε την ΕΠΑ. Το πακέτο αυτό κυκλοφόρησε ήδη στα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και ελληνικά, ενώ πρόκειται να ολοκληρωθούν οι εκδόσεις στην τουρκική, ισπανική, πορτογαλική και αραβική γλώσσα. Η ελληνική έκδοση του εκπαιδευτικού πακέτου «Τα Απορρίµµατα στη Ζωή µας» έχει επίσης ολοκληρωθεί. Η ιστοσελίδα του MEdIES, η οποία παρέχει πολλές δυνατότητες διαδραστικότητας µε τους χρήστες, αποτελεί µία πλατφόρµα ανταλλαγής εµπειριών και γνώσεων ανάµεσα στους εταίρους και σηµείο αναζήτησης σχετικών οργανώσεων, κυβερνητικών και µη, ενεργών στην περιοχή της Μεσογείου. Στην ιστοσελίδα παρουσιάζονται βασικά κείµενα αναφοράς, χρήσιµες πηγές και ενδιαφέροντες σύνδεσµοι για όσους ασχολούνται µε την ΕΠΑ. Η ιστοσελίδα δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες (Μέλη του ικτύου Εκπαιδευτικών) να την εµπλουτίζουν οι ίδιοι, µε δράσεις και νέα σχετικά µε την ΠΕ, ΕΠΑ, ΕΑΑ. Στα πλαίσια του MEdIES διοργανώνονται τακτικά σε- µινάρια και συναντήσεις σε περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο. Η πρώτη συντονιστική συνάντηση µε τίτλο "Environmental Education: the Mediterranean Perspective" πραγ- µατοποιήθηκε στην Αθήνα τον εκέµβριο του 2002.

11 13 2 Περισσότερες πληροφορίες για τη συνάντηση αυτή, στην οποία µετείχαν εκπαιδευτικοί από διάφορες Μεσογειακές χώρες, θα βρείτε στην ιστοσελίδα και σε ειδική έκδοση του MIO-ECSDE. Ποιος µπορεί να γίνει µέλος του MEdIES; Οργανώσεις: Υπάρχουν αρκετοί εταίροι στο MEdIES, όπως κυβερνήσεις (σχετικά υπουργεία ή άλλα όργανα), Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα (Πανεπιστήµια, Κέντρα ΠΕ, Σχολεία), µη-κυβερνητικές οργανώσεις, δια-κυβερνητικοί οργανισµοί κ.α. Αυτοί αποτελούν την Οµάδα Έργου του MEdIES. Κάθε σχετικό όργανο, Ίδρυµα, ΜΚΟ κλπ. της Μεσογείου, µε στοχοθεσία και δράση ανάλογη µε του MEdIES σε περιφερειακό, εθνικό ή τοπικό επίπεδο µπορεί να γίνει µέλος της Οµάδας Έργου του MEdIES, στέλνοντας µία επιστολή εκδήλωσης ενδιαφέροντος στον Συντονιστή Λειτουργίας (MIO-ECSDE). Ιδιώτες: Η βάση της πρωτοβουλίας είναι ένα δίκτυο εκπαιδευτικών για το Περιβάλλον και την Αειφορία από τις χώρες της Μεσογείου, οι οποίοι εφαρµόζουν διεπιστηµονικά προγράµµατα µε θέµα το νερό, τα στερεά απορρίµµατα κ.α., ως µέσο για την προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης ( ίκτυο Εκπαιδευτικών). Τα µέλη του δικτύου έχουν ελεύθερη πρόσβαση στα κείµενα της ιστοσελίδας ενη- µερώνονται τακτικά για σχετικά ζητήµατα µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου και προσκαλούνται σε σεµινάρια και συναντήσεις στα πλαίσια του MEdIES. Κάθε εκπαιδευτικός στην τυπική, µη-τυπική και άτυπη εκπαίδευση µπορεί να γίνει µέλος του ικτύου Εκπαιδευτικών, δωρεάν, συµπληρώνοντας ηλεκτρονική φόρµα εγγραφής στο Στοιχεία επικοινωνίας: MEdIES Secretariat U Τριπόδων 28, , Αθήνα S , T info@medies.net

12

13 15 2 Χρήσιµες γνώσεις για την υποστήριξη του προγράµµατος εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία µε θέµα: appleôúú ÌÌ Ù ÛÙË ˆ Ì ÂÚÈÂ fiìâó 1. ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΙΚΙΑΚΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Εισαγωγή Ποσότητα παραγόµενων οικιακών απορριµµάτων Όγκος παραγόµενων απορριµµάτων Σύσταση οικιακών απορριµµάτων Επικίνδυνα οικιακά απορρίµµατα Επικίνδυνα απορρίµµατα από επαγγελµατικές δραστηριότητες στην πόλη Παλιές µπαταρίες Τρόποι συλλογής οικιακών απορριµµάτων ιάθεση οικιακών απορριµµάτων Υγειονοµική ταφή Παραγωγή βιοαερίου Καύση στερεών οικιακών απορριµµάτων Παραγωγή εδαφοβελτιωτικού (λιπασµατοποίηση) Ανακύκλωση οικιακών απορριµµάτων Προβλήµατα από τη µη σωστή διαχείριση των οικιακών απορριµµάτων Nοµοθεσία για τη διάθεση των οικιακών απορριµµάτων Σηµερινή πραγµατικότητα στην Ελλάδα ιάθεση ογκωδών αντικειµένων ιαχείριση µπαζών και αδρανών υλικών από χωµατουργικές εργασίες ιάθεση παλιών οχηµάτων ιαχείριση παλιών ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΥΛΙΚΩΝ Εισαγωγή Ανακύκλωση χαρτιού Ανακύκλωση γυαλιού Ανακύκλωση λευκοσιδηρών δοχείων και άλλων προϊόντων του χάλυβα Ανακύκλωση αλουµινίου Ανακύκλωση πλαστικών ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Ορισµός Είδη συσκευασίας Χρησιµοποιούµενα υλικά στη συσκευασία Προτάσεις για µια φιλικότερη στάση απέναντι στο περιβάλλον...39 BIBΛIOΓPAΦIA... 40

14

15 È Â ÚÈÛË ÈÎÈ ÎÒÓ appleôúúèìì ÙˆÓ

16 2 18 appleôúú ÌÌ Ù ÛÙË ˆ Ì 1.1. ÈÛ ÁˆÁ Μία καθηµερινή δραστηριότητα του ανθρώπου είναι να απαλλαγεί από τα απορρίµµατα (σκουπίδια) τα οποία παράγει. Ως απορρίµµατα θεωρούνται οι ουσίες ή τα αντικείµενα από τα οποία ο κάτοχος τους θέλει ή είναι υποχρεωµένος να απαλλαγεί. Τα απορρίµµατα διακρίνονται σε: αστικά, βιοµηχανικά βιοτεχνικά, µεταφορών και παραγωγής ενέργειας, αγροτικά. Στα αστικά απορρίµµατα περιέχονται κυρίως υπολείµµατα τροφών, χαρτί, γυαλί, αλουµίνιο, διάφορα είδη πλαστικών, κατεστραµµένη επίπλωση, παλιές ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, παλιά αυτοκίνητα, µπάζα από οικοδοµές και απόβλητα νοσοκοµείων. Τα οικιακά απορρίµµατα αποτελούν ένα µεγάλο τµήµα των αστικών απορριµµάτων. Τα οικιακά απορρίµµατα περιλαµβάνουν τα σκουπίδια τα οποία προέρχονται από κατοικίες καθώς και ένα µέρος των σκουπιδιών που παράγονται από τα εµπορικά καταστήµατα και τα γραφεία. ιαχείριση ονοµάζεται το σύνολο των ενεργειών που πραγµατοποιούνται για να περιοριστεί η δυσµενής επίδραση των απορριµµάτων στο περιβάλλον. Η διαχείριση περιλαµβάνει τη συλλογή, τη µεταφορά, την επεξεργασία και τη διάθεση των απορριµµάτων ÔÛfiÙËÙ apple Ú ÁfiÌÂÓˆÓ ÔÈÎÈ ÎÒÓ appleôúúèìì ÙˆÓ Η ποσότητα των οικιακών απορριµµάτων η οποία παράγεται αυξάνεται µε την πάροδο των χρόνων ως αποτέλεσµα της αύξησης του πληθυσµού αλλά και λόγω ριζικών αλλαγών στις καταναλωτικές συνήθειες των ανθρώπων. Η παραγωγή σκουπιδιών διαφέρει από χώρα σε χώρα και από περιοχή σε περιοχή. Το 1997 και το 2002 η ποσότητα των παραγόµενων οικιακών απορριµµάτων στην Ελλάδα ήταν 3,9 και 4,4 εκατοµ- µύρια τόνοι αντίστοιχα. Τα απορρίµµατα αυτά αρκούν για να καλύψουν µε τον όγκο τους την εθνική οδό από το Ναύπλιο Το Ολυµπιακό Στάδιο έως την Αλεξανδρούπολη µε ένα στρώµα πάχους ενός µέτρου. Τα σκουπίδια που παράγουµε σε ένα µήνα µπορούν να γεµίσουν 3 φορές το Ολυµπιακό Στάδιο µέχρι το ύψος και των τελευταίων κερκίδων. Η µέση ηµερήσια παραγωγή στερεών οικιακών απορριµµάτων στην Ελλάδα είναι 1Kg / κάτοικο. Στις αγροτικές περιοχές η µέση ηµερήσια παραγωγή απορριµµάτων είναι 0,6kg / κάτοικο και ανά ηµέρα ενώ στις µεγάλες πόλεις φτάνει τα 1,4kg / κάτοικο και ανά ηµέρα. Στις ΗΠΑ η µέση ηµερήσια παραγωγή οικιακών απορριµµάτων είναι 1,8Kg / κάτοικο, στην Ιαπωνία 0,9Κg / κάτοικο και στην Ιορδανία 0,4Kg / κάτοικο. Στις οικονοµικά αναπτυγµένες χώρες, τα περισσότερα προϊόντα πωλούνται συσκευασµένα µε αποτέλεσµα να παράγεται µεγαλύτερη ποσότητα απορριµµάτων. Οι Αµερικανοί παράγουν τη µεγαλύτερη ποσότητα οικιακών απορριµµάτων από όλους τους λαούς της γης. Μερικά από τα υλικά και τα αντικείµενα τα οποία υπάρχουν στα απορρίµµατα των ΗΠΑ είναι τα ακόλουθα: Αρκετό αλουµίνιο για να κατασκευάζεται εκ νέου ολόκληρος ο εµπορικός αεροπορικός στόλος των Η.Π.Α. κάθε τρεις µήνες. Αρκετά ελαστικά ώστε κάθε χρόνο να περικυκλώνουν τον πλανήτη τρεις φορές. Αρκετά πιάτα και ποτήρια µιας χρήσεως ώστε κάθε χρόνο να σερβίρονται 6 γεύµατα ηµερησίως σε κάθε κάτοικο της γης. Περίπου 8 εκατοµµύρια τηλεοράσεις το χρόνο που αν τις βάλουµε σε σειρά καλύπτουν την απόσταση Νέα Υόρκη - Λος Άντζελες δύο φορές. Μεγαλύτερη ποσότητα απορριµµάτων ανά κάτοικο παράγεται στις αστικές περιοχές σε σύγκριση µε τις αγροτικές περιοχές. Στις αγροτικές, στις νησιωτικές και στις ορεινές περιοχές οι κάτοικοι χρησιµοποιούν

17 .1. È Â ÚÈÛË ÈÎÈ ÎÒÓ appleôúúèìì ÙˆÓ 19 2 τα υπολείµµατα των τροφών για την διατροφή των ζώων ή και ως λίπασµα στους κήπους τους. ιάφορα εργαλεία δεν τα αντικαθιστούν όταν παθαίνουν ζηµιά αλλά τα επιδιορθώνουν. Το εµπόριο δεν είναι τόσο ανεπτυγµένο µε αποτέλεσµα πολλά καταναλωτικά αγαθά να µην υπάρχουν προς πώληση στην περιοχή τους. Οι άνθρωποι περιορίζονται κυρίως στα απαραίτητα αγαθά για τη διαβίωση. Η αύξηση της παγκόσµιας παραγωγής απορριµµάτων οφείλεται κυρίως στους ακόλουθους τρεις λόγους: Αύξηση του ανθρώπινου πληθυσµού. Στις οικονοµικά αναπτυγµένες χώρες ακολουθούνται καταναλωτικά πρότυπα ζωής. Έχει βρεθεί ότι το 20% της συνολικής ποσότητας τροφής που αγοράζει ένας καταναλωτής χαλάει ή αχρηστεύεται πριν ή κατά την κατανάλωση. Παράγονται και χρησιµοποιούνται πολλά εξειδικευµένα προϊόντα και µε µικρό χρόνο ζωής ŸÁÎÔ apple Ú ÁfiÌÂÓˆÓ appleôúúèìì ÙˆÓ Η σχέση βάρους προς όγκο είναι περίπου 1:4. Κάθε τόνος παραγόµενων οικιακών απορριµµάτων καταλαµβάνει χώρο περίπου 4 κυβικών µέτρων (m 3 ). Τα απορρίµµατα κατά τη διάθεσή τους στις απλές χωµατερές δεν συ- µπιέζονται αρκετά µε αποτέλεσµα να υπάρχουν µεγάλα διάκενα. Λόγω της ύπαρξης των κενών ενδιάµεσων χώρων οι χώροι απόθεσης γεµίζουν πιο γρήγορα. Στα διάκενα ζουν και αναπαράγονται έντοµα και τρωκτικά προκαλώντας συχνά διάφορα υγειονοµικά προβλήµατα ÛÙ ÛË ÔÈÎÈ ÎÒÓ appleôúúèìì ÙˆÓ Η µέση σύσταση των οικιακών απορριµµάτων στην Ελλάδα, όπως καταγράφηκε από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος το 1997 είναι: 47% ζυµώσιµα, 20% χαρτί, 8,5% πλαστικά, 4,5% µέταλλα, 4,5% γυαλί και 15,5% τα υπόλοιπα υλικά. Στο 15,5% περιλαµβάνονται τα παλιά αυτοκίνητα, τα ογκώδη αντικεί- µενα όπως είναι τα έπιπλα, οι οικιακές συσκευές, τα µπάζα και απλές αδρανείς ύλες από χωµατουργικές εργασίες. Παρόµοια είναι η σύσταση των οικιακών απορριµµάτων και σε άλλες χώρες µε µικρές αυξο- µειώσεις. Στα συνολικά παραγόµενα οικιακά απόβλητα τα απορριπτόµενα υλικά συσκευασίας αποτελούν περίπου το 20% κατά βάρος. ΧΩΡΕΣ 4 Αγγλία Ολλανδία Ινδία Αίγυπτος Βραζιλία Φιλιππίνες Ελλάδα ΥΛΙΚΑ 6 Ζυµώσιµα 40,5 53,0 75,0 60,0 47,7 49,8 47,0 Χαρτί 23,5 22,5 7,0 13,0 31,5 12,9 20,0 Πλαστικό 5,0 6,5 1,0 1,5 3,9 1,6 8,5 Μέταλλα 8,0 2,5 0,1 3,0 5,9 5,8 4,5 Γυαλί 9,0 8,0 0,2 2,5 4,7 3,5 4,5 Ó Î 1. Εκατοστιαία σύσταση οικιακών απορριµµάτων σε διάφορες χώρες Όσο πιο µικρή είναι η συσκευασία τόσο µεγαλύτερο είναι το ποσοστό του προϊόντος που µένει µέσα στην απορριπτόµενη συσκευασία appleèî Ó Ó ÔÈÎÈ Î appleôúú ÌÌ Ù Τα επικίνδυνα οικιακά απορρίµµατα περιλαµβάνουν κυρίως φάρµακα, υλικά καθαρισµού, χρώµατα βερνίκια διαλυτικά, µπαταρίες, ορυκτέλαια, σπρέι µε χλωροφθοράνθρακες και φυτοφάρµακα. Αυτά τα απορρίµµατα είναι είτε οικιακής προέλευσης είτε προέρχονται από διάφορες επαγγελµατικές δραστηριότητες όπως είναι τα γραφεία και τα εµπορικά καταστήµατα. Για το έτος 1997 τα επικίνδυνα οικιακά απορρίµµατα αποτελούσαν το 0,12% των συνολικά παραγόµενων οικιακών απορριµµάτων. Μερικές επικίνδυνες ουσίες οι οποίες περιέχονται σε προϊόντα οικιακής χρήσης είναι τα µέταλλα µόλυβδος, (Pb), υδράργυρος, (Hg), κάδµιο, (Cd)

18 2 20 appleôúú ÌÌ Ù ÛÙË ˆ Ì χρώµιο, (Cr) και διάφορες συνθετικές οργανικές και ανόργανες ενώσεις. Οι επικίνδυνες ουσίες προκαλούν προβλήµατα υγείας στον άνθρωπο αλλά και στους άλλους φυτικούς και ζωικούς οργανισµούς. Στα συσκευασµένα προϊόντα τα οποία περιέχουν επικίνδυνες ουσίες αναγράφονται προειδοποιητικά σήµατα για τους πιθανούς κινδύνους κατά τη χρήση τους. Παρακάτω δίνονται τα πιο συνηθισµένα σήµατα τα οποία χρησιµοποιούνται: Τοξικό Αναγράφεται σε προϊόντα που περιέχουν ουσίες οι οποίες µπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήµατα υγείας. Εκρηκτικό Αναγράφεται σε προϊόντα τα οποία περιέχουν ουσίες που µπορούν να εκραγούν µε την επίδραση φλόγας ή υψηλής θερµοκρασίας. Οξειδωτικό Αναγράφεται σε προϊόντα τα οποία περιέχουν ουσίες οι οποίες σε επαφή µε άλλες ουσίες προκαλούν εξώθερµες αντιδράσεις. Εύφλεκτο Αναγράφεται σε προϊόντα τα οποία µπορούν να πιάσουν εύκολα φωτιά. ιαβρωτικό Αναγράφεται σε προϊόντα τα οποία περιέχουν ουσίες οι οποίες σε επαφή µε ζωντανούς ιστούς µπορούν να τους καταστρέψουν. Επίσης δρουν διαβρωτικά για διάφορα υλικά όπως τα µέταλλα. Επιβλαβές Aναγράφεται σε προϊόντα τα οποία περιέχουν ουσίες οι οποίες µπορούν να δηµιουργήσουν προβλήµατα υγείας appleèî Ó Ó appleôúú ÌÌ Ù applefi Âapple ÁÁÂÏÌ ÙÈÎ Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ ÛÙËÓ applefiïë Σε πολλά επαγγέλµατα χρησιµοποιούνται ουσίες οι οποίες είναι επικίνδυνες για την υγεία του ανθρώπου και για το περιβάλλον. Στα οδοντιατρεία έχουν επικρατήσει να χρησιµοποιούνται τα σφραγίσµατα µε υδράργυρο. Ο υδράργυρος από το σφράγισµα απελευθερώνεται σιγά σιγά είτε µε τη µορφή ατµών είτε µε τη µορφή µικρών σταγονιδίων τα οποία αποκόπτονται από την υπόλοιπη µάζα του σφραγίσµατος και εισέρχονται στο πεπτικό σύστηµα. Αφαίρεση παλαιών σφραγισµάτων και κυρίως τα υπολείµ- µατα της επεξεργασίας και εφαρµογής των σφραγισµάτων απορρίπτονται ως απόβλητα. Ο υδράργυρος προκαλεί στον άνθρωπο κούραση, ζαλάδα, προβλήµατα στο δέρµα, καρδιοαναπνευστικά προβλήµατα, εξασθένηση της µνή- µης, κ.α. Λόγω των προβληµάτων τα οποία προκαλεί ο υδράργυρος έχουν δη- µιουργηθεί τα τελευταία χρόνια και άλλοι τύποι σφραγισµάτων. Μερικοί από τους τύπους σφραγισµάτων είναι σφράγισµα από χρυσό, από πορσελάνη και Οδοντιατρείο από πλαστικές ύλες. Τα σφραγίσµατα από πλαστικό τείνουν να αντικαταστήσουν τα σφραγίσµατα υδραργύρου επειδή έχουν το χρώµα των δοντιών, µειώνεται συνεχώς το κόστος τους και καλυτερεύουν οι ιδιότητές τους. Στα στεγνοκαθαριστήρια πραγµατοποιείται καθάρισµα των ρούχων µε τη βοήθεια κάποιου οργανικού διαλύτη. Επειδή δεν χρησιµοποιείται νερό η διαδικασία ονοµάζεται στεγνό καθάρισµα. Για το στεγνό καθάρισµα χρησιµοποιείται συχνότατα η νάφθα και οργανικές ενώσεις οι οποίες περιέχουν χλώριο και φθόριο. Η νάφθα είναι κλάσµα του πετρελαίου. Η µυρωδιά στο στεγνοκαθαριστήριο οφείλεται στον οργανικό διαλύτη. Η νάφθα είναι εύφλεκτη και αφήνει έντονη µυρωδιά στα ρούχα. Οι οργανικές ενώσεις µε χλώριο και φθόριο δεν

19 .1. È Â ÚÈÛË ÈÎÈ ÎÒÓ appleôúúèìì ÙˆÓ 21 2 πιάνουν φωτιά, µερικές δεν µυρίζουν, στεγνώνουν τα ρούχα πιο γρήγορα και γίνεται εξοικονόµηση διαλύτη. Οι οργανικές ενώσεις µε χλώριο και φθόριο ευθύνονται σε µεγάλο βαθµό για την τρύπα του όζοντος στην ατµόσφαιρα. Οργανικές ενώσεις µε χλώριο όπως είναι το 1,1,2,2, - τετραχλώρο αιθυλένιο, (εµπορικό όνοµα περκ) ενοχοποιούνται και για τη δηµιουργία καρκίνου. Για τον καθαρισµό των λεκέδων των ρούχων χρησιµοποιούνται διάφορα προϊόντα. Για τον καθαρισµό του διαλύτη χρησιµοποιείται ενεργός άνθρακας ή ίνες από πλαστικό. Αρκετά από τα παραπάνω προϊόντα περιέχουν ουσίες επικίνδυνες για την υγεία του ανθρώπου αλλά και για το περιβάλλον. Κάθε 1 µε 2 Μηχάνηµα στεγνοκαθαριστηρίου εβδοµάδες το πλυντήριο καθαρίζεται για να αποµακρυνθούν τα στερεά απόβλητα. Τα στερεά απόβλητα από το πλυντήριο είναι τοξικά και πρέπει να υφίστανται επεξεργασία ξεχωριστά από τα οικιακά απορρίµµατα. Σε πολλά στεγνοκαθαριστήρια τα στερεά απορρίµµατα του πλυντηρίου τα πετάνε στους κάδους για τα σκουπίδια. Σήµερα υπάρχουν προϊόντα για το στεγνό καθάρισµα των ρούχων που είναι φιλικά προς το περιβάλλον. Το κόστος τους όµως είναι µεγαλύτερο από τα κοινά καθαριστικά προϊόντα. Τα χρώµατα των οικοδοµών αποτελούνται από το διαλύτη και τη χρωστική ουσία. Οι οργανικοί διαλύτες όπως είναι το τολουόλιο και το νέφτι προκαλούν προβλήµατα υγείας στους εργαζόµενους. Αρκετές χρωστικές περιέχουν µόλυβδο (Pb) και κάδµιο (Cd) τα οποία είναι τοξικά µέταλλα. Για παράδειγµα το αντισκωριακό χρώµα «µίνιο» για σιδηροκατασκευές περιέχει οξείδιο του µολύβδου (Pb 3 O 4 ). Για την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας των εργαζοµένων θα πρέπει, όπου είναι δυνατό, να χρησιµοποιούνται υδατοδιαλυτά χρώµατα, χωρίς βαρέα µέταλλα. Θα πρέπει να αξιοποιείται όλη η ποσότητα του χρώµατος που υπάρχει σε κάθε συσκευασία πριν πεταχτεί στα σκουπίδια. Τα χρώµατα χρειάζεται να έχουν κατάλληλη σήµανση για τους πιθανούς κινδύνους από τη µη σωστή χρήση τους. Προσοχή θα πρέπει να δοθεί στα επιπλοποιεία που χρησιµοποιούν γυαλιστικά βερνίκια καθώς και στα τυπογραφεία ιδιαίτερα κατά το γέµισµα των µηχανηµάτων µε χρώµα. Τα απόβλητα των εργαστηρίων φωτογραφίας χρειάζονται σωστή διαχείριση γιατί περιέχουν άργυρο και οργανικές τοξικές ενώσεις όπως είναι η υδροκινόνη ÏÈ Ìapple Ù Ú Â Οι µπαταρίες αποτελούν ιδιαίτερα χρήσιµα και ευρύτατα διαδεδοµένα προϊόντα. Η κατασκευή µιας µπαταρίας απαιτεί 50 φορές περισσότερη ενέργεια από αυτή που δίνει κατά τη λειτουργία της. Στην Ελλάδα το 1997 χρησιµοποιήθηκαν τόνοι µπαταριών. Στις ΗΠΑ το 2002 χρησιµοποιήθηκαν 3 τρισεκατοµµύρια µπαταρίες. Οι µπαταρίες ανάλογα µε το µέγεθός τους κυµαίνονται από πολύ µικρές, µε τη µορφή κουµπιού, έως πολύ µεγάλες (µέγεθος µεγάλου κουτιού). Οι µπαταρίες ασφαλείας στα αεροδρό- µια ή στα χειρουργία των νοσοκοµίων ζυγίζουν πολλούς τόνους και µπορεί να είναι σε µέγεθος όσο τα µεγάλα ψυγεία ή µικρά δωµάτια. Ο περισσότερες χρησιµοποιούνται για τη λειτουργία ρολογιών, ραδιόφωνων, οικιακών συσκευών, αυτοκινήτων κ.α. Με κριτήριο το αν περιέχουν υγρά στο εσωτερικό τους διακρίνονται σε ξηρά στοιχεία, (π.χ. µπαταρία για ραδιόφωνο) και υγρά στοιχεία (π.χ. µπαταρία αυτοκινήτου). Οι µπαταρίες στο εσωτερικό τους περιέχουν οξέα ή βάσεις και ηλεκτρόδια από µέταλλα. Τα ηλεκτρόδια συνήθως είναι κατασκευασµένα από µόλυβδο (Pb), υδράργυρο (Hg), κάδµιο (Cd) ή νικέλιο (Ni). Η ανεξέλεγκτη διάθεση των µπαταριών µπορεί να προκαλέσει προβλή- µατα υγείας στους ζωντανούς οργανισµούς και ρύπανση του περιβάλλοντος από τοξικά µέταλλα. Οι µπαταρίες αυτοκινήτου συλλέγονται συνήθως ξεχωριστά από τα άλλα απορρίµµατα στα συνεργεία αυτοκινήτων. Mέσα στο Τύποι µπαταριών Μπαταρίες Ni-Cd

20 2 22 ÔÚÚ ÌÌ Ù ÛÙË ˆ Ì 2003 προβλέπεται και η ξεχωριστή συλλογή και άλλων τύπων µπαταριών. Αρκετές είναι οι προτάσεις για τον τρόπο περιορισµού των προβληµάτων από τη διάθεση των παλιών µπαταριών. Γίνεται προσπάθεια στην κατασκευή των µπαταριών να αντικατασταθούν τα βαρέα µέταλλα από άλλα, πιο φιλικά για το περιβάλλον. Προτείνεται ακόµη η ευρύτερη χρήση επαναφορτιζόµενων µπαταριών. Ακόµη προτείνεται, όπου είναι δυνατόν, οι συσκευές να λειτουργούν µε ηλεκτρικό ρεύµα και όχι µε µπαταρίες. Ασφαλώς ακόµη καλύτερα είναι να χρησιµοποιούνται συσκευές οι οποίες λειτουργούν µε την ηλιακή, την αιολική ή τη µηχανική ενέργεια Úfi ÔÈ Û ÏÏÔÁ ÔÈÎÈ ÎÒÓ ÔÚÚÈÌÌ ÙˆÓ Οι τρόποι συλλογής των απορριµµάτων είναι οι ακόλουθοι: Χρήση κάδων και απορριµµατοφόρων. Χρήση σκουπιδοφάγων. Συλλογή απορριµµάτων µε τη χρήση ρεύµατος αέρα ή µε δηµιουργία υποπίεσης - κενού. Στην Ελλάδα χρησιµοποιούνται οι κάδοι και τα απορριµµατοφόρα. Στα σπίτια οι άνθρωποι συγκεντρώνουν συνήθως τα σκουπίδια τους σε πλαστικές σακούλες. Οι σακούλες όταν γεµίσουν τοποθετούνται σε µεγάλους κάδους οι οποίοι είναι εγκατεστηµένοι σε κάθε οικοδοµικό τετράγωνο. Με τη χρήση των κάδων τα σκουπίδια δεν σκορπίζονται στο δρόµο και προφυλάσσονται από τη βροχή. Αν δεν καθαρίζονται οι κάδοι τότε µυρίζουν και µπορεί να προκαλέσουν προαπορριµµατοφόρο βλήµατα υγείας. Σε τακτά χρονικά διαστήµατα (π.χ. κάθε µέρα) περνάει απορριµµατοφόρο µε προσωπικό και αδειάζει τους κάδους. Τα απορριµµατοφόρα όταν δεν είναι νέας τεχνολογίας και είναι ανοιχτά πίσω µυρίζουν και επιτρέπουν στα σκουπίδια να διασκορπίζονται στο δρόµο οπότε µπορεί να προκαλέσουν προβλήµατα υγείας. Το κόστος συλλογής των απορριµµάτων υπολογί- Κάδοι Απορριµµάτων ζεται (σε τιµές 2002) σε 15 έως 35 ευρώ ανά τόνο. Όταν ο χώρος διάθεσης των απορριµµάτων είναι µακριά από την κατοικηµένη περιοχή τότε οργανώνεται σταθµός µεταφόρτωσης των απορριµµάτων. Στους σταθµούς µεταφόρτωσης των απορριµµάτων τα σκουπίδια από 3 έως 4 απορριµµατοφόρα φορτώνονται σε φορτηγό κοντέινερ. Με το φορτηγό κοντέινερ µεταφέρονται τα απορρίµµατα σε χώρους υγειονοµικής ταφής. Οι σταθµοί µεταφόρτωσης απορριµµάτων είναι χρήσιµοι σε πυκνοκατοικηµένες περιοχές που απέχουν αρκετά από τους χώρους διάθεσης των απορριµµάτων. Με αυτό Φορτηγό µε κοντέινερ για µεταφορά απορριµµάτων τον τρόπο βελτιώνεται η κυκλοφορία στους δρόµους και εξοικονοµούνται χρήµατα. Οι σκουπιδοφάγοι είναι ειδικοί µύλοι, τοποθετηµένοι στο νεροχύτη, ικανοί να αλέσουν όλα τα µη µεταλλικά, γυάλινα ή άλλα πολύ σκληρά αντικείµενα. Το πλεονέκτηµά τους είναι ότι αν η χρήση τους είναι γενική για έναν οικισµό µπορεί να αποφευχθεί τόσο η συλλογή και µεταφορά όσο και η απόθεση. Χρειάζεται όµως